حرّیت و آزادگی شاه کلید رسیدن جامعه به عدالت، رفاه و رضایتمندی است

حرّیت و آزادگی شاه کلید رسیدن جامعه به عدالت، رفاه و رضایتمندی است

آیة الله کاظم قاضی راده

به گزارش «ساییت اندیشه ما» به نقل از پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، آیت الله ،کاظم قاضی‌زاده در بررسی و تحلیل سخن امام حسین(ع) که بیان داشت: «ان لَم یَکُن لَکُم دینٌ و کُنتُم لاتَخافونَ المَعادَ فَکونوا اَحراراً فِی دُنیاکُم، اظهار کرد: آنگونه که در نقل خوارزمی از مقتل کربلا آمده، امام حسین(ع) در واپسین روز عاشورا و هنگامی که تمام یارانشان به شهادت رسیدند و حضرت در گودال قتلگاه بودند به دلیل اینکه کشته شدن حسین(ع) به تأخیر افتاده بود و البته ایشان در لحظات آخر با همه مشکلات و سختی هایی که به جهات جسمی و روحی داشتند، مقاومت می کردند. عمر سعد به لشکر خود خطاب کرد که وای بر شما آیا می دانید که با چه کسی کارزار می کنید؟ این فرزند همان علی بن ابی طالب است که شجاع و اهل کارزار است. این فرزند کسی است که قتال العرب بوده است (یعنی عرب قریشیان و غیر قریشیان را در جنگ های صدر اسلام کشته است) از هر سو به حسین(ع) حمله کنید و سعی کنید که زودتر کار حسین بن علی را تمام کنید. در این لحظه بود که طبق نقل، چهار هزار نفر با شمشیر و تیر به دور حضرت اباعبدالله الحسین گرد آمدند و بین او و خانواده اش فاصله انداختند و برخی از آنها هم برای ضربه زدن روحی بیشتر به امام حسین(ع) به سوی خیمه ها حمله کردند، در این زمان بود که امام فریاد زدند: «وَیْحَکُمْ یا شیعَهَ آلِ اَبی سُفْیانَ؛ وای بر شما! ای پیروان آل ابی سفیان! ان لَم یَکُن لَکُم دینٌ و کُنتُم لاتَخافونَ المَعادَ فَکونوا اَحراراً فِی دُنیاکُم؛ اگر شما دین ندارید و از روز قیامت نمی ترسید لااقل در دنیای خود آزاده باشید. وَارْجِعُوا اِلی اَحْسابِکُمْ اِنْ کُنْتُمْ عَرَبَاً کَما تَزْعُمُونَ و اگر خود را عرب می دانید به خلق و خوی عربی خویش پایبند باشید.»

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: امام حسین(ع) افزودند: من با شما قتال می کنم و شما با من قتال می کنید، زنان هیچ گناهی ندارند و این لشکریان و افراد جاهل را از تعرض به حرم و اهل حرم من تا زمانی که زنده هستم، باز دارید. این سخن امام حسین(ع) اثر گذاشت و شمر هم گفت که حسین(ع) درست می گوید و باید ابتدا به سوی حسین بن علی بیاییم و سپس اعتراف کرد که هماوردمان کریم و بزرگوار است.

وی گفت: این کلام حضرت که فرمودند: اگر شما دین ندارید و از روز قیامت نمی ترسید لااقل در دنیای خود آزاده باشید، شاید بتوان گفت که کلام ما قبل آخر امام حسین(ع) در روز عاشورا است و کلام آخرشان مناجات با پروردگار در گودال قتلگاه و زمانی است که نفس های آخر را می کشیدند.

وی در پاسخ به این پرسش که شیعیان آل سفیان چه کسانی بودند و از چه خصوصیاتی برخوردار بودند و چرا چنین مورد خطاب امام حسین (ع) قرار گرفتند؟ بیان کرد: کسانی که سردمداران لشکر مقابل بودند به عربیت و قریشی بودن خود افتخار می کردند و به نوعی خودشان را جزو افرادی می دیدند که حمیت عربی داشتند و قاعدتاً ابی سفیان به عنوانی یکی از بزرگان قبیله ای قریشیان محسوب می شد که اینان افتخار می کردند خود را از فرزند، نوادگان و نتایج زندگی ابوسفیان بدانند.

آیت الله قاضی زاده افزود: به نظرم امام حسین(ع) به دو جهت به تعبیر «آل ابی سفیان» اشاره کردند، یکی به دلیل تحریک قومیت و حمیت عربی آنها بود چون در ادامه هم فرمودند برگردید به سوی نسب خود اگر واقعاً عرب هستید. یعنی یک نوع مردانگی و آزادگی در میان اعراب وجود داشته که برخی از قوانین را در جنگ رعایت می کردند و شما در کربلا این قوانین را رعایت نمی کنید.

وی به دومین جهت یا دلیل امام حسین(ع) برای استفاده از این جمله اشاره و بیان کرد: بعد از اینکه اسلام آمد، افتخار اسلام بر همه افتخارها، برتری داشت و اینکه کسی عضو قبیله ای یا فرزند فلان شخص باشد در درجه دوم اهمیت قرار گرفت. امام حسین(ع) می خواستند بیان کنند که شما امروز به آیین اسلام عمل نمی کنید هر چند که ادعای آن را دارید، مگر واقعاً دین ندارید، از معاد هم نمی ترسید، پس ارزش خاص افزوده که ارزش اسلامی است در منطق مبارزه نادیده گرفته شده لااقل افرادی هستید که وابسته به ابی سفیان می باشید. در حقیقت یک نوع اشاره نقد گونه ای است که به جای اینکه خود را مسلمان بدانید و براساس اسلام روش زندگی تان را تنظیم کنید براساس عربیت و ارتباطتان با ابی سفیان است که می توان شما را معرفی کرد. لذا حضرت با این تعبیر از آنها یاد کردند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم درباره حریت و آزادگی از منظر امام حسین(ع) گفت: یک واژه آزادی و یک واژه آزادگی داریم. آزادگی را معمولاً به معنای حرّیت، جوانمردی، اصالت، نجابت، شرافت و مروت تعریف می کنند گرچه غالباً کلمه آزادگی و آزادی در کنار هم به کار می رود، اما تفاوت هایی هم با هم دارند. وقتی آزادی را مطرح می کنیم در مقابل بردگی است که یک اصلاح حقوقی و اجتماعی می تواند باشد. به معنای این است که شخصی از اسارات و تنگناهای زندگی دور شده و انتخاب های آگاهانه ای در زندگی دارد، اما آزادگی مفهومی برتر از آزادی است و هر نوع رهایی انسان از قید و بندهای ذلت آور را آزادگی می گویند. اینکه انسان بتواند عقل و جان خود را از نفس و شهوت باز بدارد، عنوان آزادگی مطرح می شود.

وی ادامه داد: آنچه در بیان امام حسین(ع) است، تأکید بر یک ارزش مشترک انسانی است یعنی همه انسان ها، چه مسلمان باشند و چه مسلمان نباشند، این مقدار را می فهمند که خوب است انسان در زندگی خود آزاده باشد و خود را از پستی دور کند؛ این تعبیری است که از امام علی (ع) در نهج البلاغه هم آمده که حضرت می فرمایند: «وَ أکرِم نَفسَکَ عَن کُلِّ دَنِیَّهٍ؛ جان خود را از هر پستی دور کن» یا در بیان دیگری امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: «لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّهُ حُرّاً» این نوع بندگی و زیر بار افراد مختلف بودند یا نوعی راضی شدن به پستی چیزی است که در همه آموزه های دینی ما مورد نقد قرار گرفته است لذاست که این فرهنگ اهل بیت(ع) است که انسان در همه فضاهایی که در زندگی برایش پیش می آید چه در جنگ و صلح و مواجهه با دوست و دشمن جزو آزادگان باشد.

آیت الله قاضی زاده به دو سخن دیگر امام حسین درباره آزادی و آزادگی اشاره و عنوان کرد: امام حسین در جریان عاشورا فرمودند: «مَوْتٌ فی عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حَیاهٍ فی ذُلٍّ؛ مردن همراه با عزت بهتر است از زندگی همراه با ذلت» یا این شعر را در روز عاشورا می خواندند: المَوْتٌ خَیْرٌ مِنْ رُکُوبِ الْعارِی وَالْعارُ اَوْلى مِنْ دُخُولِ النّارِی؛ مرگ بهتر است از اینکه انسان بر عار و پستی سوار شود، عار و پستی هم بهتر از این است که انسان داخل جهنم شود.» این منطقی از امام حسین بود لذا حضرت روی این نکته که برخی ذلیل هستند و آزادگی را در زندگی رعایت نمی کنند و برخی عزیز هستند، بسیار تأکید می کردند.

امام در جمله دیگری فرمودند: «وَاللهِ لاَ أُعْطِیکُمْ بِیَدِی إِعْطاءَ الذَّلِیلِ، وَ لاَ أَفِرُّ فَرارَ الْعَبیدِ؛ به خدا قسم! من خود را به دست خویشتن ذلیل شما نخواهم کرد و نظیر غلام ها فرار نخواهم کرد.» همچنین حضرت در جریان عاشورا و معرفی پیشنهادهایی که یزید به امام حسین(ع) ارایه کرده بود، تفسیر امام اینطور است که می فرمایند: ألا وَإنَّ الدَّعیَّ ابنَ الدَّعیِّ قَد رَکَّزَ بَینَ اثنَتینِ بَینَ السُلَّهِ وَالذِلَّهِ وَهَیهاتَ مِنّا الذِلَّهُ؛ این پسر نابه کار مرا بین شمشیر و ذلت قرار داده و هیهات که ذلت را بپذیرم.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان کرد: بنابراین کلید عزت، کرامت و آزادگی در نگاه امام حسین(ع) مهم بوده و گاهی هم خودشان در مسیر حرکتشان بیش از اینکه بر ارزش های خاص دینی تأکید کنند، بر ارزش انسانی، عزتمندی، کرامت و آزادگی اشاره می کردند. در جریان عاشورا نیز آنچه از امام حسین(ع) دیده می شود، همین امر مهم است. وجدان های خفته کسانی که در برابر امام قرار گرفتند و به دنبال این بودند که یک پیروزی ظاهری را بر آخرین فرد این لشکر یعنی امام حسین به دست بیاورند و در این مسیر از پستی استفاده کردند؛ آن پستی این بود که در حین زنده بودن امام حسین(ع) به حرم، زنان و فرزندان بی دفاع حضرت که در جنگ نقشی ندارند، حمله کردند و اینجاست که امام حسین(ع) بحث آزادگی را مطرح می کنند.

وی خاطرنشان کرد: مفهوم آزادگی که مورد توجه امام حسین(ع) است و طرف مقابل خودشان را به آن دعوت می کند، می تواند به عنوان یک ارزش مشترک در میان همه انسان ها در جهت رسیدن به اهداف متعالی و زیست بهتر مطرح شود. به هر حال امام حسین(ع) گرچه در حال شهادت یا لحظاتی قبل از شهادت بودند، اما اینکه امام با یک رنج روحی طاقت فرسایی از این دنیا بروند و ببیند که دشمن به خیام ایشان حمله کرده و زنان و فرزندانشان از حمله آنان مصون نیستند، اوج پستی است.

وی تأکید کرد که باید مفهوم آزادگی از منظر امام حسین(ع) را به عنوان یک معیار کلی گرفت و در زندگی جمعی و اجتماعی خود بر ارزش مشترک آزادگی و توجه به آزادگی در کنش ها و واکنش های اجتماعی بیشتر تأکید کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که روش نظام، مسئول و شهروند آزاده در اخلاق و رفتار چگونه است؟ گفت: مفهوم آزادی، مصادیق مختلفی را در تعاملات اجتماعی پدید می آورد و باید دید با توجه به مفهوم آزادگی، آیا جوانمردی، مروت و اصالت در نوع کنش های اجتماعی ما وجود دارد یا خیر!

آیت الله قاضی زاده افزود: در یک نظام حکومتی طبعاً افرادی همفکر و همراه ما نیستند و دیدگاه های دیگری دارند و البته از حق شهروندی برخوردارند، گاهی کسانی که حاکمیت را برعهده دارند یا سوار بر حاکمیت می شوند، بدون هیچ رو دربایستی ارزش های انسانی را زیر پا می گذارند، خودمحوری ها و خودخواهی ها و اختصاص امکانات عمومی به گروه حاکم را کلید می زنند و سعی می کنند بدون توجه به خواست همه افراد جامعه یا تنوع خاصی که در آنها وجود دارد در مسیر دیدگاه و اهداف خود پیش بروند، این دیدگاه ها، دیدگاه های شخصی و مطامع باشد یا نباشد و حتی دیدگاه های ایدئولوژیک و اعتقادات خاص خودشان باشد، مهم ترین مساله ای که وجود دارد بحث حرّیت، آزادگی و جوانمردی است؛ جوانمردی می تواند جامعه را به عدالت، رفاه و رضایتمندی عمومی نزدیک کند لذاست که حتی در دوران قدیم که بحث های مربوط به ساختارهای حکومت چندان مطرح نبوده و نظارت های دستگاه های مختلف ناظر بر حاکمان وجود نداشته و معمولاً حکومت های پادشاهی بوده و پادشاه نظر نهایی را داشته است، نویسندگان کتاب های مربوط به سیاست نامه سعی می کردند حاکمان را به حریت، جوانمردی و آزادی دعوت کنند و می گفتند که اگر حاکم آزاده و جوانمرد باشد، مردم می توانند در آسایش به سر ببرند.

وی گفت: اگر در نظام سیاسی وجدان، جوانمردی، حریت و آزادگی وجود داشته باشد حتماً موجب آسایش و آرامش بیشتر کسانی است که در ذیل این حاکمیت زندگی می کنند البته در میان مردم و ارتباطات اجتماعی باز مساله جوانمردی و آزادی مطرح است و ما می توانیم در واحدهای کوچک تری مثل واحد خانواده یا قوم و قبیله این حریت و جوانمردی را تبلیغ و ترویج کنیم که این امر حتماً می تواند آثار مثبتی داشته باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم درباره مشی و روش برخواسته از حریت و آزادگی در مقابل دشمنان نیز گفت: در آموزه های دینی نیز در مواجهه با دشمنان و کسانی که با ما می جنگند و سر نزاع رسمی دارند، بحث جوانمردی، حریت و آزادگی مطرح بوده است؛ همانطور که امام علی(ع) در مقابل دشمن چنین مشی و روشی را به منصه ظهور رساندند.

در یکی از جنگ ها، دشمنان امام علی(ع) حرکت کردند و شریعه را گرفتند و یاران امام علی را از رسیدن به آب منع کردند تا از جهت تشنگی قدرت جنگ نداشته باشند، امام علی(ع) در این زمان یک تعبیر بسیار حماسی داشتند و به یاران خویش گفتند که حمله کنید و شریعه را بگیرید. تعبیر حماسی که امام که بحث آزادگی و عزت در آن فرمودند: «المَوتُ فی حَیاتِکم مَقهُورینَ وَ الحَیاهُ فی مَوتِکم قاهِرینَ؛ مرگ در زندگانی شماست که مقهور باشید و زندگی در آن مرگی است که شما با غلبه از این دنیا بروید.» روشن است که در تعبیر حماسی امام، بحث آزادگی و عزت وجود دارد و یاران امام علی(ع) نیز براساس این جمله حماسی و دستور حضرت آب را گرفتند؛ پس از آن یاران امام علی(ع) گفتند حال که شریعه به دست ما افتاد، ما آنها را از آب محروم و مقابله به مثل کنیم؛ حضرت فرموند که آزادگی و جوانمردی به ما چنین اجازه ای نمی دهد و آنان می توانند آب بنوشند.

آیت الله قاضی زاده در پایان گفت: در هر صورت دنیای جدید نیاز دارد که کلید واژه حریت را در مواجهه خود با کسانی که در طرف دیگر او هستند و منافع مشترک با او ندارند و حتی جنگ با او دارند، مورد توجه قرار گیرد؛ در این صورت دنیای ما انسانی تر، قابل تحمل تر و شیرین تر خواهد شد.