مبانی حاکمیت محور دروس خارج قرار گیرد

کرسی های درس خارج؛ استاد قاضی زاده در گفت وگو با شفقنا: مبانی حاکمیت محور دروس خارج قرار گیرد/ اعضای شورای عالی حوزه منتخب جریان خاص سیاسی نباشند/ مسیر فعلی کرسی های درس خارج قابل قبول است
 استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم بر ضرورت ساماندهی دروس خارج تاکید کرده و می گوید: برخی دروس در حدّ دو تا سه شاگرد و برخی با حضور صدها شاگرد برگزار می شود که بعضا آسیب هایی از جمله نداشتن ارتباط کافی بین استاد و شاگرد و حضور برخی در جلسات درس خارج به عنوان مستمع آزاد و با سنین بالا درپی دارد.

آیت الله کاظم قاضی زاده در گفت وگو با شفقنا با حساس و مهم توصیف کردن تحصیلات عالی در حوزه های علمیه، بیان داشت: «درس خارج» بدین معناست که بعد از گذراندن کتاب های مدرسی در یک علم مانند علم فقه، علم اصول، علم کلام و علم تفسیر، استاد، خارج از کتاب های معمول به ارائه دیدگاه ها و نظرات خود و چه بسا نقد دیدگاه های دیگر می پردازد، لذا در بطن درس خارج، مساله پویایی، نظریه پردازی و ارائه نظریات جدید نهفته است.

او گفت: گرچه در دوره های گذشته برخی از نگاشته هایی که به عنوان درس خارج یک استاد مطرح بوده است امروز به عنوان متن درسی حوزه های علمیه شناخته می شود، اما در هرصورت، اقتضای ارائه و تحصیل درس خارج این است که در حوزه های مختلف علمی، دیدگاه های جدید ارائه شود که این مساله در حال حاضر حوزه های علمیه به صورت یکسانی وجود ندارد.

برخی دروس خارج بازگویی دیدگاه های اساتید نسل قبلی حوزه است

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: برخی دروس خارج در سطح بسیار خوب و اجتهادی و برخی در حدّ تقریر دیدگاه های اساتید گذشته درس خارج است و شاید بتوان گفت برخی دروس خارج، بازگوکردن دیدگاه های اساتید نسل قبل حوزه های علمیه همچون امام خمینی و آیت الله خویی است.

او با اشاره به وجود مسلک های مختلف فقهی که در حوزه های علمیه دیده می شود، گفت: با توجه به این مسلک های فقهی در اجتهاد، تنوع ماهیت استدلالی درس های خارج هم قابل مشاهده است.

مسیر فعلی کرسی های درس خارج قابل قبول است

قاضی زاده خاطرنشان کرد: مباحثی چون کیفیت دروس خارج و موضوع شناسی به صورت یک عرض عریضی در بین درس های خارج فعلی وجود دارد؛ برخی بدون هیچ نوآوری است و برخی با نوآوری های جدی همراه است و در هر صورت می توان مسیر فعلی کرسی های درس خارج را قابل قبول دانست.

او با اشاره به ظهور مسائل جدید در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه و جهان گفت: مسائل مستحدثه و نوپدید که بشر امروز به طرز بی سابقه ای با آن مواجه شده است باید به لحاظ حکمی مورد توجه فقیه قرار گیرد و بتواند احکام تکلیفی یا وضعی مرتبط با آنها را اعلام کند.

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: با توجه به گستردگی مسائل، نیاز است که اساتید دروس خارج در یک یا چند حوزه به صورت تخصصی کار کنند؛ هم جهت آشنایی با موضوعات جدید و حدود آن موضوع و هم به منظور آشنایی با دیدگاه ها و نظراتی که در خارج از فقه در علوم دیگر نسبت به موضوع ارائه شده است و هم جهت رسیدن به مسائل جدی که در هریک از این فضاها وجود دارد.

ضرورت موضوع شناسی در مباحث جدید پیش روی جامعه

او گفت: دورانی که یک مجتهد می توانست در مجموعه حوزه های پیش روی فقه نظرات قوی و کارشناسی دهد، گذشته است. شناخت مباحث و معاملات جدید اقتصادی و پولهای جدید و شناخت روابط اقتصادی در دنیای امروز، امر پیچیده ای شده است و چه بسا برخی فقها با ساده سازی این مسائل، حکم به جواز یا حرمت یک معامله می دهند درحالیکه نیاز به موضوع شناسی در این موارد بسیار زیاد است.
قاضی زاده تصریح کرد: نمی توانیم به صورت جدی، همه مجتهدان را آشنا به این مسائل یا همه آنها را ناآشنا به این مسائل معرفی کنیم ، اما اگر سیاستگذاری هایی به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز صورت بگیرد و هریک از مجتهدانی که در درس خارج خود مشغول تدریس است، یکی از حوزه های مختلف را بیش از حوزه های دیگر مدنظر خود قرار دهد و به موضوع شناسی آن بپردازد و بتواند دیدگاه های متناسب با زمان را از آموزه های دینی و دیدگاه های متناسب با شرایط زمان و مکان حاضر را از منابع چهارگانه استنباط احکام به دست بیاورد خیلی مناسب است.

او در مورد اهتمام حوزه های علمیه به عنصر زمان و مکان در اجتهاد گفت: همانگونه که در سخنان امام خمینی و نیز تعبیرات فقیهان سابق بر ایشان هم دیده می شود، توجه به زمان و مکان در اجتهاد، مساله جدی است و فهم حدود موضوعات مسائل فقهی حتما می تواند در فهم دقیقتر در حوزه افتاء موثر باشد.

مصادیق مسائل متناسب با شرایط زمان و مکان

رئیس موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم اظهار داشت: حدود اختیارات دولت در یک کشور یا مسئله نظام وظیفه اجباری، جلوگیری از ورود و خروج غیرمجاز ارز و قاچاق کالا، منع احتکار، گمرک، مالیات، قیمت گذاری کالا، فروش مواد مخدر، منع اعتیاد، منع حمل سلاح گرم، تولید نسل و تلاش در جهت توسعه یا تحدید نسل، ممانعت دولت از استفاده هایی که نسبت به انفال صورت می گیرد، قضاوت غیرمجتهدان آشنا به احکام، فروش اسلحه به دشمنان دین، مالکیت و استخراج نفت در زمین شخصی، تحدید مالکیت، کیفیت مصرف خمس، حكم رباي قرضي و معاملي با توجه به تورم شديد در جامعه امروز، استفاده از برخی فرآورده های خونی جدید… همگی می تواند مصادیقی از مسائل جدیدی باشد که باید روی آن کار شود.

او در عین حال به این نکته هم اشاره کرد: سیاستگذاری حاکمیت می تواند در زندگی مردم موثر باشد، زمانی حاکمیت تنها در مواقع جنگ و صلح، دخالت های جدی در زندگی مردم داشت. اما امروزه، تصمیم گیری هایی خرد و كلان که در سطح حاکمیت صورت می گیرد، در زندگی مردم بسیار موثر است و حاکمیت با یک تصمیم دارایی مردم را نصف می کند یا با تصمیم دیگری، یک فرد را ثروتمند می کند. امروزه نوع تصمیماتی که در سیاست خارجی گرفته شده است، سفره های مردم را به طور قابل توجهی کوچک کرده است. با توجه به اين نكته مهم امروز مهمترین مسئله در فقه سياسی این است که حدود مجاز دخالت حاکمیت در زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم چه مقدار است؟

مبانی حاکمیت محور درس های خارج قرار گیرد

قاضی زاده گفت: مسیرهای مختلفی در سیاست خارجی می توانیم داشته باشیم که برخی اثرات تورمی جدی در زندگی مردم می تواند داشته باشد یا برخی مسیرها، اثرات تورمی را خنثی کند. اساسا این مسئله، حقی از حقوق مردم به حساب می آید یا خیر؟ بنظر می رسد باید در مبانی حاکمیت و حد و حدود اختيارات حاكم در عصر غیبت بیشتر کار کرد و آن را محور درس هاي خارج با تنوع سلايق قرار داد. چون اگر قرار شد حاکمیت در عصر غیبت براساس قرارداد با مردم و مشارکت جدی آنها در سرنوشت خودشان باشد، مجاز نیستیم هرتصمیمی که زندگی آنها را دستخوش تحولات قابل توجه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار می دهد انجام دهیم.

تاثیرپذیری از حاکمیت ضعف بزرگ حوزه های علمیه است

او گفت: حوزه های علمیه در شرایط فعلی، گستره بیشتری از سال های قبل دارد؛ تنوع شخصیت های دینی و رشته های علمی در آنها بیشتر است و بسترهای مناسب پژوهش را بیش از پیش پیدا کرده است. البته در كنار اين جنبه هاي مثبت ضعف روشني نيز در حوزه ها پديد آمده و رو به گسترش است و آن اينكه حوزه های علمیه متاسفانه بعضا مستقیم یا غیرمستقیم متاثر از حاکمیت شدند و خصوصا وابستگی مالی که به طور غیرمستقیم به حاکمیت ایجاد شده است، زمینه آزادی ابراز نظر و نظریه پردازی را در برخی مسائل خدشه دار کرده است. در برخی موارد حوزه های علمیه دست به خودسانسوری می زنند و در برخی موارد، ابراز نظرات علمی شان با هزینه های مختلف سیاسی و اجتماعی همراه است. اگر بخواهیم حوزه بالنده و موثری را در آینده داشته باشیم باید به جایگاه مستقل حوزه بیش از پیش توجه کنیم.

استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: امام خمینی با اینکه مرجع تقلید بودند و قبل از انقلاب اسلامی از ارکان حوزه علمیه محسوب می شدند ، ولی وقتی به رهبری رسیدند، سعی داشتند دخالتی در امور مديريت حوزه علمیه قم نکنند و امور حوزه علمیه را به مراجع تقلید دیگر بسپارند. و سعی می کردند حوزه مستقل از حاکمیت باشد و تصمیم گیری های آن در درون خودش انجام بگیرد. استقلال واقعی حوزه در مديريت آن این است که افراد شوراي عالي و مدير حوزه انتخاب قاطبه اساتيد و مراجع تقلید باشند نه منتخب يك گروه سياسي حوزوي.

او ادامه داد: امروزه افرادی نزدیک به نهاد حاکمیت در حوزه ها وجود دارند که اعضای شورای عالی حوزه را تعیین کرده و آنها را نزد مراجع عظام تقلید برای تائید می برند و آنها هم با رودروایسی و رعايت برخي ملاحظات و مصالح تائید می کنند. این استقلال حوزه نیست.

حوزه علمیه مستقل از حاکمیت دیده شود

قاضی زاده افزود: اگر قرار باشد حوزه های علمیه پویایی بیشتری داشته باشد باید مرزهای استقلال حوزه کاملا مشخص باشد و بتوانیم حوزه علمیه را در جهات مختلف، مستقل از حاکمیت ببینیم و هرچه در این مسیر پیش برویم زمینه بالندگی حوزه را بیش از پیش فراهم کردیم.

او درباره موانع و کاستی های نقطه مطلوب کرسی های درس خارج گفت: با همه جنبه های مثبتی که آزادبودن انتخاب استاد در حوزه ها دارد و همین نکته سبب می شود برخی دروس خارج با دو تا سه نفر و برخی دروس با ده ها و حتي صد ها نفر تشکیل شود، اما در عین حال، این دروس خارج گسترده مانع ارتباط استاد با تک تک شاگردان می شود و بهره برخی شاگردان از درس خارج، منحصر به حضور در کلاس و شنیدن مطالب استاد مي گردد درحالیکه اگر یک نوع ساماندهی حوزوی صورت بگیرد و کرسی های دروس خارج به درس های متعدد و با تعداد شاگردان محدود طراحی شود، هم به لحاظ طول زمان تدریس، هم به لحاظ ارتباط استاد و شاگرد و هم تاکید بر نگارش تقریرات و تحقیقات کنار درس به بالندگی بیشتر دروس خارج خواهد انجامید.

حضور برخی طلاب در دروس خارج، تشریفاتی است

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه حضور برخی افراد در دروس خارج، حضور تشریفاتی است و برخی به عنوان مستمع آزاد و با سنین بالا در درس خارج شرکت می کنند، گفت: باید به لحاظ زمانی و دوره تحصيلي، تعریف مشخصی از دروس خارج در حوزه شود. به طوریکه دروس با حضور افرادی انجام شود که محصل واقعي درس هستند و جنبه هاي ديگر موجب شركت آنان نشده باشد.

او گفت: آشناکردن و مهارت آموزی کارگاهی درس اجتهاد و ایجاد گرایش و تخصص در طلاب دروس خارج به برخی موضوعات مبتلابه می تواند در جهت تربیت مجتهدان متخصص در موضوعات مختلف موثر باشد