جلسه دوم از سلسله جلسات تحلیل آیات جهادی قرآن کریم

به گزارش خبرنگار فهیم؛ حجتالاسلام والمسلمین کاظم قاضیزاده، رئیس موسسه فهیم، در دومین جلسه از سلسله جلسات
تحلیل آیات جهادی قرآن کریم در این موسسه گفت: سه مسئله در این باب مطرح است؛ اول جهاد با غیرمسلمین برای پذیرشعقیده که مشهور به جهاد ابتدایی است؛ دوم جهاد آزادیبخش یعنی دفاع از دیگر مسلمین و سوم؛ جهاددفاعی که گسترهزیادی دارد و شامل هجوم فردی و جمعی دشمن به شخص و یا ناموس میشود و چهارمین نوع جهاد نیز جهاد علیه یاغیانو شورشیان است .

وی با بیان اینکه برخی معتقدند اولین آیات با موضوع قتال و جهاد درسوره مبارکه بقره و از آیه ۰۹۱ تا ۰۹۱ )وَقَاتِلُوا فِيسَبِیلِ ا ه للَّ الهذِینَ یُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِ ه ن ا ه للَّ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ﴿ ۰۹۱ ﴾؛ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوكُمْوَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتهى یُقَاتِلُوكُمْ فِیهِ فَإِنْ ق اتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِینَ ﴿ ۰۹۰ ﴾؛ فَإِنِ؛﴾ انْتَهَوْا فَإِ ه ن ا ه للَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿ ۰۹۱ ﴾؛ وَقَاتِلُوهُمْ حَتهى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدِ ینُ هِ للَّ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِ ه لا عَلَى ال ه ظالِمِینَ ﴿ ۰۹۱ال ه شهْرُ الْحَرَامُ بِال ه شهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْكُمْ وَاتهقُوا ا ه للَّ وَاعْلَمُوا أَ ه ن ا ه للَّمَعَ الْمُتهقِینَ ﴿ ۰۹۱ ﴾؛ وَأَنْفِقُوا فِي سَبِیلِ ا ه للَّ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیكُمْ إِلَى الته هْلُكَةِوَأَحْسِنُوا إِ ه ن ا ه للَّ یُحِبُّ الْمُ حْسِنِینَ ﴿ ۰۹۱ ﴾؛ آمده است،

بیانکرد: البته برخی أُذِنَ لِلهذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأنَههُمْ ظُلِمُوا وَإِ ه ن ا ه للَّ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ)حج/ ۱۹ ( را اولین آیه در باب جهاد و قتال میدانندولی به نظر بنده ترجیح این است که همین آیات را اول آیات نازله در مورد جهاد بدانیم .قاضیزاده عنوان کرد: در آیه ۰۹۱ به این موضوع اشاره دارد که با کسانی که با شما میجنگند در راه خدا بجنگید ولیتعدی و تجاوز نکنید یعنی باید مقابله شما متناسب با تجاوز آنان باشد و در آیه بعد نیز به فتنه اشاره شده و آن را شدیدتر ازقتل دانسته است .رئیس موسسه فهیم تصریح کرد: آیات بعدی نیز بر عدم قتال در مسجدالحرام دستور فرموده است ولی تاکید فرموده که اگردر مسجدالحرام با شما قتال کردند شما هم بجنگید و مجددا به این موضوع اشاره دارد که با آنان بجنگید تا فتنهای نباشد کهالبته فتنه در اینجا به صورت نکره آمده است .وی ادامه داد: تعبیری علامه طباطبایی در توضیح این آیات دارند؛ ایشان گفته است که این آیات پنجگانه یک حکم واحد بااشاره به این دارد که میزان مقاتله باید دارای » ولا تعتدوا « همه ابعادش را مطرح میکند؛ مقاتله و جهاد یک اصل است وحد باشد؛ در مورد شهر حرام نیز تشریع قتال در برابر قتال است و در آخرین آیه نیز که بحث انفاق است از دید ایشان،مقدمه مالی جهاد یعنی بخش پشتیبانی و لجستیکی قتال و جهاد است .قاضیزاده با طرح این سؤال که این آیات آیا بیانگر جهاد دفاعی است یا ابتدایی عنوان کرد: در آیه نخست اشاره به این داردکه با کسانی که با شما میجنگند بجنگید که اشاره به جهاد دفاعی و نه ابتدایی دارد؛ یا از جهاد در مسجدالحرام منع کرده ودر صورتی مجوز داده است که دشمن با شما در این مکان مقدس بجنگند که باز هم دال بر دفاع است .این محقق و استاد حوزه علمیه با اشاره به بحث قتال تا رفع فتنه و اینکه دین برای خدا باشد اظهار کرد: خیلی از مفسران ازاین دو تعبیر استفاده جهاد ابتدایی کردهاند زیرا فرموده جهاد کنید تا فتنه نباشد و دین هم برای خدا باشد؛ البته نظیر این ایه۰۹۱ آیهای در سوره انفال داریم که با تفاوت جزئی همین مفاد را فرموده است البته فرق دیگری هم دارد که آنجا در موردکفار بحث می کند ولی در سوره بقره بحث در مورد قتال با مشرکین است .قاضیزاده تصریح کرد: در گفتمان قرآن معمولا مراد از کفار مخصوصا وقتی آیات در سور مدنی است اهل کتاب هستندولی در مجموع این دو دسته آیات را برخی دال بر جهاد ابتدایی گرفتهاند .دیدگاه طبری و مجمعالبیان در مورد فتنهاین استاد حوزه و رئیس موسسه پژوهشی فهیم با بیان اینکه تفسیر جامعالبیان طبری در قرن چهارم از جمله تفاسیر مهم درقرون نخستین اسلامی است و شاید یک تفسیر در این قرون باشد و حتی تفاسیر شیخ طوسی و طبرسی و ... برگرفته از این
تفسیر است تصریح کرد: این تفسیر روایی اجتهادی همراه با تحلیل است؛ براساس این تفسیر، مراد از این آیات، جهادابتدایی است یعنی خدا امر به قتال کفار کرده ولی از قتال با زنان و کودکانشان منع فرموده است .را در قرون ابتدایی به معنای شرک میگرفتند و از آن استفاده جهاد ابتدایی میکردند؛ این » فتنه « : قاضیزاده بیان کردآورده آنقدر با مشرکان بجنگید که » حتی لا تکون فتنه « تفسیر میگوید که شرک از قتل شدیدتر است همچنین در مورد تعبیر

فقط خدا عبادت شود و شرکی در عالم نباشد .وی ادامه داد: مرحوم طبرسی صاحب مجمعالبیان نیز تقریبا همین دیدگاه را دارد و فتنه را همان کفر و شرک دانسته است وآن را به جهت اینکه منجر به هلاکت است شدیدتر از قتل میداند و برداشت جهاد ابتدایی دارد .قاضیزاده اظهار کرد: ظاهر آیات این است که امر، امر دفاعی است و این مسئله کاملا روشن است اما این مفسران اعم ازمتقدمین و متاخرین با توجه به دو گزاره لا تکون فتنه و الدین لله، قرینه بر جهاد ابتدایی گرفته و فتنه را هم از ابن عباس به این طرف شرک گرفتهاند .وی ادامه داد: این مفسران معتقدند که زمانی کل فتنه در عالم رفع خواهد شد که ما با کل مشرکان بجنگیم؛ البته دیدگاهدیگری از سوی محمد عبده و رشیدرضا در ذیل این آیات در المنار وجود دارد که شاید بتوان گفت تفسیر المنار سرفصلتفاسیر اجتماعی دوره متاخر است

.رئیس موسسه فهیم بیان کرد: ایشان فتنه را متفاوت با برداشت مفسران متقدم گرفته و فتنه را به معنای شرک نمیداند که ازقتل شدیدتر باشد؛ وی معتقد است فتنه، مقابله و آزار و اذیتهایی بوده که کفار و مشرکین در برابر مسلمین انجام میداده وقصد داشتند مسلمین را از خانه خود بیرون کنند و هر روز آنان را شکنجه میکردند بنابراین صرف شرک نبوده زیرا ممکناست چند مشرک در گوشهای بی سر و صدا زندگی کنند و آزاری هم نداشته باشند .قاضیزاده اظهار کرد: این دیدگاه معتقد است که لا تکون فتنه یعنی آنقدر با این گروهها بجنگید که اینها قدرت خود را درمکه از دست بدهند و دیگر نتوانند مسلمین را آزار دهند و مانع از اظهار دین آنان شوند .را به معنای این میداند که به جایی برسید که هر کسی بدون » دین برای خدا باشد « وی ادامه داد: رشید رضا مراد از اینکهترس بتواند خدا را عبادت کرده و لازم نباشد دینداری خود را مخفی کند؛ وی در توجیه این مسئله آورده که مسلمین مکه تاسال ششم حتی اجازه نمییافتند که ابراز دین کنند؛ بنابر این وی در مجموع این آیات را دال بر جهاد دفاعی میداند .
قاضیزاده تصریح کرد: ما اگر سیاق آیات ۱ گانه را به دست آوریم، بحث دفاع است بنابر این فتنه هم باید متناسب با اینبحث معنا شود لذا فتنه را به معنای شرک گرفتن درست نیست البته شاید متقدمین شرک را مقدمه فتنهگری مشرکانمیدانستهاند و فتنه را به معنای خود شرک گرفتهاند .دیدگاه رشیدرضااین استاد و محقق حوزه علمیه بیان کرد: مرحوم آیت الله سیدمحمود طالقانی نیز مطلبی شبیه رشیدرضا مطرح کرده و گفته
است که این آیات، فرمان پیشبرد جهاد است از فتنهای که مانع پیشرفت مسلمین است یعنی فتنه، شرک مشرکان نیست بلکهمنع مسلمین از پیشرفت و تلاش برای ترویج باورهای جاهلی است .قاضیزاده تصریح کرد: گروه سومی نیز معتقدند که بین این دو دیدگاه یعنی رشیدرضا و مفسران متقدم، فتنه به معنایشرک است ولی با توجیهی سعی کردهاند تا جهاد ابتدایی را به دفاعی تعبیر کنند که آیات مکارم، جوادی آملی و
حجتالاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی قائل به این تفسیر هستند .رئیس موسسه پژوهشی فرهنگی فهیم اظهار کرد: آیت الله مکارم شیرازی فرموده است که از میان بردن فتنهها، محو شرکو بت پرستی و جلوگیری از ظلم سه هدف اصلی این آیات است که به یک هدف بر میگردد که همان مبارزه با ظلم و شرکاست که ریشه همه فتنه هاست؛ اسلام آزادی بیان را قبول دارد ولی نسبت به شرک و بتپرسیتی سختگیر است زیرا شرکنه دین و نه آئین است و محترم شمرده نمیشود بلکه یک نوع خرافه و انحراف و حماقت و یک بیماری فکری و اخلاقیاست که باید به هر قیمت که ممکن است ریشه کن شود؛ بنابراین ایشان در واقع معتقد است که کفر و شرک در سطح عقیده
مطرح نیست و به هیچ وجه محترم نیست .